ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ

Περίληψη βασικών σημείων άρθρου του Αν. Πανά «Η Γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας»,

Στρατηγική, Μάιος 2015

• Πολυετής εξαντλητικός πόλεμος στη Συρία και η έξαρση του ισλαμικού φονταμενταλισμού,
• μια μόνιμα απρόβλεπτη προκλητική και επιθετική σε όλα τα μέτωπα Τουρκία στα Ανατολικά,
• οι εύθραυστες ισορροπίες στην Κύπρο (μακάριοι οι κατέχοντες) και στο Ισραήλ, Λίβανο,  
• κατάρρευση και διαίρεση του Λιβυκού κράτους στα Νότια,
• εδραίωση της Ρωσικής δύναμης στη Μαύρη Θάλασσα με την προσάρτηση της Κριμαίας και η εύθραυστη εκεχειρία,
• το χρονίζον πρόβλημα των Σκοπίων με την παραχάραξη της ιστορίας μας και οι αλυτρωτικές βλέψεις,
• οι αλυτρωτικές και επιθετικές διαθέσεις της Αλβανίας στα Βόρεια,

Αυτή είναι η εικόνα της άκρως ταραγμένης γειτονιάς, στη μέση της οποίας βρίσκεται η Ελλάδα με τα μονίμως άλυτα προβλήματά της, το μεγαλύτερο των οποίων είναι η αδυναμία της να εκμεταλλεύεται διαχρονικά τη γεωστρατηγική της θέση, προς όφελος των εθνικών συμφερόντων.

Αποτυγχάνουμε συνεχώς να χρησιμοποιούμε το διαπραγματευτικό χαρτί της στρατηγικής μας θέσης και αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως:

• στον χαρακτήρα μας,
• στην αδυναμία συνεργασίας, ώριμης σκέψης και αποφασιστικότητας ακόμη και σε βασικά ζητήματα της καθημερινής μας ζωής,
• στην απουσία σοβαρής εθνικής στρατηγικής με διάρκεια
• στην ξενοφοβία που οδηγεί στον απομονωτισμό και την υποταγή
• στην άγνοια του τρόπου με τον οποίο σκέπτονται και λειτουργούν εκείνοι με τους οποίους διαπραγματευόμαστε.

Το ιδανικό στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής είναι να ανατίθεται σε έμπειρους διπλωμάτες και όχι σε βραχύβιους πολιτικούς. Η χάραξη εθνικής στρατηγικής να είναι μακρόπνοη (εικοσαετίας), στα βασικά της σημεία και να προσαρμόζεται στο σταθερό στόχο ανάλογα με τις εξελίξεις στο δυναμικό περιβάλλον.

Ο δρόμος σε έναν πολιπολικό κόσμο και τραχύς είναι και δύσκολος.

Η άσκηση πολύπλευρής εξωτερικής πολιτικής απαιτεί και πολύπλευρο τρόπο σκέψης. Και αυτό γιατί δεν σκέπτονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Κάθε λαός, κάθε πολιτισμός έχει διαμορφώσει με το χρόνο το δικό του τρόπο σκέψης με τον οποίο αντιλαμβάνεται και αντιμετωπίζει προβλήματα και καταστάσεις.

Σε διαπραγματεύσεις με στόχο την επίτευξη συμφωνίας, αν δεν γνωρίζεις πως σκέπτεται και ενεργεί εκείνος τον οποίο έχεις απέναντί σου, αντίπαλος ή σύμμαχος, τότε οι συνομιλίες είναι καταδικασμένες σε αποτυχία.

Οι τέσσερεις διαφορετικοί τρόποι σκέψης και μεθοδολογίας που υπάρχουν, τους οποίους πρέπει να γνωρίζει ένας διαπραγματευτής είναι:

Ο δυτικός ή αριστοτελικός τρόπος σκέψης. Αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα, βρίσκεται στη βάση του ουμανισμού και του επιστημονικού ορθολογισμού, όπως και όλων των νεότερων φιλοσοφικών ρευμάτων. Ο χριστιανισμός του Βυζαντίου, της Ρώμης και του Λούθηρου χαρακτηρίζεται από αυτή τη νοητική στάση και μεθοδολογία. Ο τρόπος αυτός μπορεί σχηματικά να περιγραφεί σαν μια ευθεία γραμμή που συνδέει νοητά δύο σημεία μεταξύ τους. Δηλαδή μια γραμμή που από το σημείο Α πηγαίνει στο σημείο Β.

Ο τρόπος αυτός χαρακτηρίζει τη σκέψη των Ευρωπαίων.

Ο παλαιός μεσανατολικός τρόπος νόησης και μεθοδολογίας. Κύρια εκφρασμένος στην Ασσυρία, η στα βιβλικά κείμενα, υπήρξε καθοριστικός για τους ανατολικούς χριστιανισμούς (νεστοριανισμό, μονοφυσιτισμό), αλλά και για τους εικονομάχους του Βυζαντίου.

Ο τρόπος αυτός σκέψης βρίσκει καλύτερο εκφραστή του μέσα από το Ισλάμ. Σχηματικά αποδίδεται με την κλασσική εικόνα ενός στόχου: ένα κεντρικό σημείο γύρω από το οποίο διαγράφονται ομόκεντροι κύκλοι.

Η έμφαση τοποθετείται στο κέντρο. Προς αυτό συρρέουν όλα και από αυτό απορρέουν όλα. Όλα γι’ αυτό υπάρχουν. Τίποτα δεν υπάρχει χωρίς αυτό. Οι λαοί της Μ. Ανατολής σκέπτονται με αυτόν τον τρόπο.

Ο ινδικός τρόπος σκέψης και νοητικής ανέλιξης. Ο τρόπος αυτός παρουσιάζεται με τη μορφή μιας σπείρας που «βιδώνει» μέσα στο χώρο. Όταν η έλικα ξεκινήσει από το σημείο Α και κάνει έναν πλήρη κύκλο, περνάει ξανά από το σημείο από το σημείο απ’ όπου ξεκίνησε, αλλά ένα σκαλοπάτι πιο πάνω.

Αυτό σημαίνει ότι έχουμε πολλές όψεις του Α που η κάθε μια είναι ανώτερη, πιο εμπλουτισμένη και βαθύτερη από την προηγούμενη. Έτσι έχουμε την ανέλιξη της της συνείδησης καθώς μετατοπίζεται από ένα σημείο Α προς ένα πιο σύνθετο Α+.

Ο κινεζικός τρόπος αντίληψης του κόσμου και των πραγμάτων. Μπορεί να παρασταθεί σαν ένα τετράπλευρο, του οποίου οι πλευρές επεκτείνονται μέσα στο χώρο.

Δηλαδή εδώ έχουμε τις τέσσερεις όψεις ενός ζητήματος: τις ευκαιρίες που υπάρχουν και τα εμπόδια, τον χρονικό ορίζοντα, τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας και τον καλύτερο τρόπο χρήσης τους.

Ο τρόπος αυτός είναι πιο περιεκτικός από τον δυτικό που εστιάζεται στο δίπολο αίτιο – αποτέλεσμα, θετικό – αρνητικό. Δίνει τη δυνατότητα προέκτασής τους από το ποιο μικρό στο πιο μεγάλο, ή υποκατάστασης του πιο μεγάλου από το πιο μικρό.

Ο τρόπος αυτός σκέψης λέει ότι ακόμη και στα πιο μικρά ζητήματα μπορούν να εφαρμοστούν οι ίδιες αρχές που ισχύουν στα μεγάλα. Δεν θεωρεί ασήμαντα τα μικρά, καθώς από το σύνολό τους δημιουργούνται τα μεγάλα.

Οι διάφοροι λαοί και οι εκπρόσωποί τους δεν έχουν πάντα έναν κοινό παρονομαστή.

Το πως θα διαπραγματευθεί ο εκπρόσωπος μιας ξένης χώρας εξαρτάται από την κοσμοθεωρία που έχει, από το θρησκευτικό και φιλοσοφικό τους υπόβαθρο, τα οποία πρέπει να γνωρίζουμε. Είναι εξωπραγματικό να κρίνουμε ένα σύστημα στο οποίο επικρατεί άλλος τρόπος νόησης και άλλη μεθοδολογία σκέψης, με τα δικά μας μέτρα και σταθμά.    

Τα παραδείγματα των αποτυχιών σε διαπραγματεύσεις είναι πολλά: η αμερικανική πολιτική στην Ινδοκίνα τη δεκαετία του ’60 και ’70, πρόσφατα στη Μ. Ανατολή, στο Ιράκ, καθώς και η αποτυχία των διαπραγματεύσεων της χώρας μας με τους Ευρωπαίους εταίρους.

Οι Ευρωπαίοι σύμφωνα με τον αριστοτελικό τρόπο σκέψης για να πάνε από το σημείο Α στο Γ περνούν αναγκαστικά από το Β. Εμείς πολλές φορές τους ζητάμε να παρακάμψουμε το Β και κάνοντας χρονικό άλμα να πάμε στο Δ ή ακόμη και στο Ε.

Η ριζική διαφορά ανάμεσα στους λαούς που φαίνεται πολλές φορές αγεφύρωτη, βρίσκεται στο επίπεδο της νόησης. Η νοητική μεθοδολογία δεν εξαρτάται από τα φιλοσοφικά συστήματα και τις πολιτικές ιδεολογίες. Αντίθετα αυτή είναι που καθορίζει τα όρια στα οποία κινούνται τα συστήματα αξιών η/και συμπεριφοράς.

Η ξενοφοβία

Η γνώμη που έχουμε για τους άλλους λαούς είναι αρνητική. Ενδεικτικά βλέπουμε αρνητικά τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και βέβαια δε χρειάζεται να σχολιάσουμε τη γνώμη που έχουμε για την Αλβανία, τα Σκόπια, τη Βουλγαρία, την Τουρκία.

Αρνητική γνώμη έχουμε και για μακρινές χώρες όπως η Κίνα που συνεργαζόμαστε αλλά και η Ινδία που δεν συνεργαζόμαστε. Από την καθολική αρνητικότητα ξεφεύγουν η Γαλλία, η Ιταλία και η Ρωσία.

Ό,τι και να μας προτείνουν οι ξένοι είναι εξ ορισμού ολέθριο και κακό.

Αυτή η απαξίωση και παιδιάστικη στάση γίνεται επικίνδυνη και αποβαίνει σε βάρος της χώρας όταν υιοθετείται από την ελληνική εξωτερική πολιτική.

Όταν σκέφτεσαι αρνητικά για κάποιον, τότε και εκείνος θα σκεφτεί αρνητικά για εσένα. Και εν τέλει δεν μπορείς με στερεότυπα να ασκήσεις πολυπολική πολιτική.

Εξαιτίας της ξενοφοβίας μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στην υποταγή. Καμία χώρα δεν μπορεί να ζήσει μόνη της, απομονωμένη, χωρίς ανοίγματα, συμφωνίες και συμμαχίες.   

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με κολοσσούς όπως ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΔΝΤ, με τους οποίους είναι αναγκασμένη να έρθει σε συμφωνία, για τους οποίους αισθάνεται απέχθεια, φόβο και αντιπάθεια.

Με αυτόν τον τρόπο δεν μπορείς να διαπραγματευθείς ομαλά. Επειδή όμως έχεις ανάγκη τη βοήθειά τους και εκλιπαρείς για αυτήν, αναγκάζεσαι και κρύψεις τα αισθήματά σου και να κάνεις υποχωρήσεις. Έτσι δημιουργείς άσχημο προηγούμενο και λίγο απρόσεκτος να είσαι οδηγείσαι στην υποταγή.  

Για να πάψουμε να είμαστε απομονωμένοι πρέπει να ασκούμε διαχρονικά δραστήρια, ευέλικτη και πολύπλευρη, ελληνοκεντρικού χαρακτήρα πολιτική.

Κλείνω με ορισμένες προσωπικές σκέψεις.
Η Ελλάδα μια μικρή σε έκταση χώρα, έχει αντιστρόφως ανάλογη γεωστρατηγική αξία, πολιτιστική κληρονομιά, ιστορία και ανθρώπινο παραγωγικό δυναμικό δυσανάλογα μεγάλο με τον πληθυσμό της, που δημιουργεί με δυσκολίες στο εσωτερικό αλλά διαπρέπει σε όλα τα σημεία του πλανήτη.  
Ο ιδιόρρυθμος χαρακτήρας, μας έχει φέρει πολλές φορές στην καταστροφή. Κανένας λαός δεν ευθύνεται άμεσα για τη λάθος πορεία μας. Όταν δεν μπορούμε να θέσουμε όρια και να καθορίσουμε με ακρίβεια στους υπόλοιπους τους στόχους μας, πως έχουμε την απαίτηση να μας κατανοήσουν;
Όταν υποχωρούμε στις απαιτήσεις των άλλων και αφήνουμε κενά, είναι μαθηματικά αποδεδειγμένο ότι τα κενά θα καλυφθούν από κάποιον ισχυρότερο.